ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ, ΑΠΟΦΥΓΗ ΖΗΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

Το τωρινό κύμα του Covid θα είναι εξαιρετικά οδυνηρό και ανησυχητικό για την ανθρώπινη κοινωνία και θα καθορίσει αρνητικά τις οικονομικές εξελίξεις του πρώτου εξαμήνου του έτους βυθίζοντας στην ύφεση το πρώτο τρίμηνο. Οι πολιτικοί και η κοινωνία μπορούν να κάνουν δύο πράγματα: Να επιταχύνουμε, εάν είναι τεχνικά δυνατό, τη διάχυση του εμβολίου και στο ενδιάμεσο διάστημα να λαμβάνουμε μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης. Στο καθαρό πεδίο των δυνατοτήτων μας ουσιαστικά εμπίπτει μόνο η δεύτερη δυνατότητα με την προϋπόθεση ότι κάνουμε απαραιτήτως ό,τι είναι δυνατόν για το εμβόλιο. Όμως όπως όλοι πια γνωρίζουμε η κοινωνική αποστασιοποίηση έχει το κόστος της ανεργίας και της ύφεσης.

Το ένα θέμα εδώ είναι τι κάνουν οι πολιτικοί. Το δεύτερο είναι τι θέλει η κοινωνία μας. Προτιμάει την ύφεση από τους θανάτους ή ανέχεται τον θάνατο για να διατηρηθεί η οικονομική ζωή; Βεβαίως σε παλαιότερα σημειώματα είχαμε δεχτεί ότι η προστασία της ζωής συνεπάγεται και μεσομακροπρόθεσμα καλύτερα οικονομικά αποτελέσματα. Όμως όσο πλησιάζουμε προς το εμβόλιο, η προτίμηση γέρνει προς την κατεύθυνση της οικονομικής ζωής θεωρώντας ως ισχυρές τις κοινωνικές αντοχές στο ζήτημα του θανάτου αποδυναμώνοντας τα επιχειρήματα υπέρ της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Αυτά συμβαίνουν σε όλον τον  κόσμο και έτσι ζούμε σε παγκόσμια βάση μία καταστροφική επέλαση του Covid-19, σε όρους θανάτων και κρουσμάτων.

Στην Ελλάδα φαίνεται να τιθασεύουμε το φαινόμενο με αρκετά αποτελεσματικό τρόπο! Ενδεχομένως έχουμε αποκτήσει τεχνογνωσία στα lockdown, αλλά αυτό θα το εξετάσουμε σε ένα άλλο σημείωμα. Έτσι ξανασκεπτόμαστε το άνοιγμα της κοινωνίας.

Η ελληνική κοινωνία είναι μία κοινωνία που έχει ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό (επιστημονικές έρευνες) την αποφυγή της αβεβαιότητας (επενδύσεις σε ακίνητα!). Σε μία πολύ γνωστή εργασία είναι πρώτη στην κατάταξη μεταξύ των συγκρινόμενων χωρών. Έτσι όμως φαίνεται ότι δεν επιθυμεί την ανάληψη κινδύνου και δυσφορεί όταν ζει σε κατάσταση αβεβαιότητας. Όμως η αβεβαιότητα διεθνώς και στην Ελλάδα βρίσκεται τώρα πολύ υψηλά (υπάρχουν μετρήσεις). Έτσι το κυρίαρχο συναίσθημα σήμερα είναι η ανασφάλεια και η απογοήτευση (ΕΚΠΑ και Metron Analysis) ενώ ευτυχώς ο θυμός κυμαίνεται αρκετά χαμηλά αφού το αίτιο του κακού είναι εξωγενές και αυτό είναι πλέον αποδεκτό.

Παράλληλα η κοινωνία παρουσιάζει το χαρακτηριστικό της αποφυγής της ζημίας (loss aversion). Πρόκειται για ένα συγγενές (με την αποφυγή της αβεβαιότητας) χαρακτηριστικό όλων των κοινωνιών. Υποκειμενικά δηλαδή μία μονάδα ζημιάς και μία μονάδα οφέλους ζυγίζονται στο μυαλό μας πολύ διαφορετικά, με τη ζημιά να υπερτερεί του οφέλους και έτσι η σκέψη αυτή μπορεί να αντιπαρατίθεται στον ορθολογισμό (όπως απαιτείται π.χ. στο ακριβές ζύγισμα του θανάτου και της ζωής!). Αν όμως όλη η κοινωνία σκεφτόταν έτσι θα ήταν μονίμως σε ακινησία! Κάναμε έρευνα (ΕΚΠΑ + Metron) και βρήκαμε ότι το 11% του πληθυσμού είναι ορθολογιστές και το 52% loss averse!

Εάν λοιπόν μία κοινωνία με υψηλή αποφυγή αβεβαιότητας και με ανθρώπους που αποφεύγουν τη ζημιά υποστεί ένα βαρύ πλήγμα από το κορωνοϊό, δύσκολα θα μπορέσει να διοικηθεί στο μέλλον. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί μέχρι το εμβόλιο.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Τα Νέα, 18 Ιανουαρίου 2021