ΚΛΕΙΔΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ

Η τραγωδία της σύγκρουσης των τρένων έχει δύο χαρακτηριστικά: Το πρώτο είναι ο ανθρώπινος παράγοντας. Ενδεχομένως τα «κλειδιά» της κίνησης των σιδηροδρόμων δεν τοποθετήθηκαν σωστά με αποτέλεσμα να δοθούν λάθος οδηγίες για την κίνηση των συρμών. Το δεύτερο είναι το ζήτημα των εκκρεμών συμβάσεων για την εγκατάσταση των  συστημάτων σηματοδότησης με τηλεδιοίκηση αφού το έργο τηλεδιοίκησης ξεκίνησε το 2014 και δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί.

Ο ανθρώπινος παράγοντας πάντοτε μπορεί να κάνει κάποιο λάθος. Το λάθος μπορεί να είναι μοιραίο, μπορεί να είναι στιγμιαίο (από πλευράς χρόνου εκτέλεσης) αλλά μπορεί να είναι και «διαρκές» οπότε υπεισέρχεται η σκοπιμότητα. Στην πρώτη περίπτωση όμως είναι βέβαιο ότι ένα ανθρώπινο λάθος μπορεί να συμβεί για πάρα πολλούς λόγους. Γι’ αυτό είναι φανερό ότι θα πρέπει να υπάρχουν επάλληλα συστήματα ελέγχων είτε τεχνολογικής είτε ανθρώπινης φύσης με ένα τελευταίο σύστημα ανθρώπινης εποπτείας με καθοριστική ευθύνη. Εδώ η εμπειρία μας δείχνει ότι η εισαγωγή καινοτόμων μεθόδων υποκατάστασης του ανθρώπινου παράγοντα (στην εκτέλεση καταρχήν τυποποιημένων διαδικασιών αλλά και περίπλοκων συστημάτων αποφάσεων) καταρχήν συναντά τη σφοδρή αντίδραση του παράγοντα εργασίας. Ας θυμηθούμε τον Λουδισμό, με την εργατική αντίδραση στην εισαγωγή του ατμού στη βιομηχανική οργάνωση τον 18ο αιώνα, όπως και τις σημερινές (μερικές φορές σφοδρές) αντιδράσεις στην εισαγωγή αυτοματοποιημένων συστημάτων και συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης. Η έρευνά μας, μάλιστα, έχει δείξει ότι είναι πολυσύνθετη η στάση των ανθρώπων απέναντι στην τεχνολογία αφού παίζει ρόλο η πίστη στις παραδοσιακές αξίες, πόσο είναι πρόθυμοι απέναντι στην πολιτισμική μεταβολή κ.τ.λ. Χρειάζεται πολλή προσεκτική εργασία (κανονισμοί, ρυθμίσεις κ.τ.λ.) για να ορθολογικοποιηθεί η στάση τους απέναντι στην καινοτομία αφού από αυτό εξαρτάται το μέλλον μας.

Οι δημόσιες προμήθειες είναι ένας κρίσιμος χώρος παραγωγής νέων υπηρεσιών προς τους πολίτες και προαγωγής της καθημερινότητάς τους σε ένα υψηλότερο επίπεδο ποιότητας ζωής. Συγχρόνως είναι ένα μέσο επιχειρηματικής δραστηριότητας για τον ιδιωτικό τομέα. Παράλληλα όμως λειτουργεί ένα σύστημα νομικοοικονομικών σχέσεων και διαδικασιών το οποίο εντέλει δεν έχει καμία σχέση με το αρχικό του αντικείμενο που είναι η βελτίωση της ευημερίας των πολιτών.

Όμως όταν οι δημόσιες προμήθειες ακουμπούν κρίσιμους τομείς ανθρώπινης δραστηριότητας όπως η ασφάλεια, η υγεία, το περιβάλλον και η παραγωγή της καινοτομίας, είναι «ευαίσθητες συμβάσεις». Αυτές δεν μπορεί να εξελίσσονται (δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα) στις αίθουσες των δικαστηρίων επί δεκαετία! Όποιος εμπλέκεται σε μακροχρόνιες διαδικασίες γύρω από το αντικείμενο «ευαίσθητων συμβάσεων» θα πρέπει να «τιμωρείται» κατά τη μελλοντική διεκδίκηση έργων ακόμα και εάν δεν ευθύνεται γι’ αυτό, είτε διότι ο σχεδιασμός της προμήθειας ήταν ανεπαρκής, αλλά συμμετείχε, είτε εντέλει σκόπιμα αδιαφόρησε για το αποτέλεσμα του έργου αγνοώντας την κοινωνική ευθύνη του. Αντιστοίχως το δημόσιο μέρος θα πρέπει να υποβάλλεται σε αυστηρότατη κρίση εάν ευθύνεται για ατυχή εξέλιξη ευαίσθητης σύμβασης.

Οι προτάσεις αυτές είναι ακόμα πρώιμες και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά τώρα πλέον υπάρχει η Ενιαία Αρχή Συμβάσεων (4912/2022) που μπορεί να ενεργοποιηθεί θέτοντας έξυπνους και καθοριστικούς όρους ποιοτικής συμμετοχής στις κρίσιμες δημόσιες προμήθειες. Ας μείνει κάτι για το μέλλον από τόσο κοινωνικό πόνο.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Τα Νέα, 6 Μαρτίου 2023