ΝΕΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΔΙΑΔΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΟΜΑΘΗΣΗΣ

Είναι κοινός τόπος ότι οι νέες τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνιών έχουν πλέον τη δυναμική να φέρουν σε επαφή μαθητές, εκπαιδευτικούς και εκπαιδευτικό περιεχόμενο μέσω Προηγμένων Μαθησιακών Τεχνολογιών που υποστηρίζουν ψηφιακά την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, μάθηση και διδασκαλία. Ιδίως οι παιδαγωγικές καινοτομίες απορρέουν και από τη πολυµορφικότητα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, η οποία αντιπροσωπεύει µια αντίληψη, µια διάσταση, µια φιλοσοφία και µία µεθοδολογία συγκεκριµένων παιδαγωγικών πρακτικών διδασκαλίας και µάθησης. Στην πράξη, η εξ αποστάσεως μάθηση και διδασκαλία είναι πολυδιάστατη, ευέλικτη, δηµοκρατική, προσαρµόσιµη, ποιοτική, αποτελεσµατική, διαθεµατική, όλων των βαθµίδων, συµπληρωµατική, ψηφιακή κάθε τύπου, µε δυνατότητες πολλών εναλλακτικών επιλογών και προσαρµογών (Λιοναράκης, Φραγκάκη, 2009).

Ειδικότερα, η Elias (2010) επισημαίνει την ύπαρξη σημαντικών πυλώνων στην εξΑ εκπαίδευση. Στο πλαίσιο αυτό, εστιάζει στην προσβασιμότητα, στη διασφάλιση δηλαδή ότι το περιεχόμενο είναι διαθέσιμο και προσιτό σε όλους τους μαθητές. Επιπλέον, επισημαίνει τη σημασία του σχεδιασμού της μάθησης με έναν τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται σε ένα ευρύ φάσμα ικανοτήτων, ενδιαφερόντων, προτιμήσεων, δεξιοτήτων, χρονοδιαγραμμάτων και επιπέδων συνδεσιμότητας. Επιπρόσθετα, υπερθεματίζει τη διαδραστικότητα στην εξΑ διδασκαλία διότι καθιστά τους μαθητές ενεργούς (active learners) με αξιοσημείωτα αποτετελέσματα στη μαθησιακή διαδικασία καθώς και την αξιοποίηση απλού περιεχομένου, ώστε ο σχεδιασμός του μαθήματος να είναι κατανοητός, ανεξάρτητα από την τεχνολογική εμπειρία του μαθητή, τις γνώσεις, τις γλωσσικές ή τις τεχνικές δεξιότητες και να ελαχιστοποιεί τους κινδύνους τυχαίων ή ακούσιων ενεργειών. Τέλος, συμγωνα με την Elias (2010) αναγκαία κρίνεται και η διαμόρφωση κατάλληλου εκπαιδευτικού κλίματος με την υιοθέτηση ενθαρρυντικής και υποστηρικτικής στάσης από την πλευρά του εκπαιδευτικού.

Επιπροσθέτως, στη βάση των σύγχρονων θεωρητικών και παιδαγωγικών προσεγγίσεων, αναπτύσσονται κοινωνικο-εποικοδομητικές και κοινωνικο-πολιτισμικές μέθοδοι διδασκαλίας και μάθησης με την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών. Με την οργάνωση ενός Διαδικτυακού Εκπαιδευτικού Κοινωνικού Δικτύου, τα μέλη του μπορούν να λειτουργήσουν ως μία Ψηφιακή Κοινότητα Μάθησης (ΨΚΜ), μια κοινότητα ανταλλαγής γνώσεων, ιδεών, απόψεων, μεθοδολογιών, εργαλείων και εκπαιδευτικού υλικού (σχέδια μαθημάτων, φύλλα εργασίας, αρχεία δραστηριοτήτων), αποβλέποντας στην κατάκτηση βασικών δεξιοτήτων μέσα στις οποίες συγκαταλέγεται και η βελτίωση της διδακτικής πράξης. Ακόμα, οι ΨΚΜ παρέχουν ένα μαθησιακό περιβάλλον διάδρασης και αλληλομάθησης, που εμπλέκει ενεργά τους μαθητές στην προσωπική δόμηση της γνώσης, ενώ τα μέλη τους διακρίνονται από μεγάλη θέληση για επικοινωνία και μάθηση (Bostock, 1998; Kim, 2000; Porterfield, 2001; Goodfellow, 2003 όπ. αναφ. στο: Σελίμη κ.ά., 2016).

Επομένως, οι ψηφιακές ή διαδικτυακές ή ηλεκτρονικές κοινότητες μάθησης (online learning communities) αποτελούν πετυχημένο μαθητοκεντρικό μοντέλο εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και αποτελούνται από μέλη με διάθεση και θέληση για επικοινωνία, παρέχοντας ένα μαθησιακό περιβάλλον που εμπλέκει ενεργά τους μαθητές στην οικοδόμηση της γνώσης μέσω των διαδικασιών αλληλομάθησης και διάδρασης που υποστηρίζουν. Η μάθηση εντός των διαδικτυακών κοινοτήτων επιτυγχάνεται μέσω συζήτησης, επίλυσης προβλημάτων, εκπόνησης ομαδικών εργασιών, έρευνας, κ.λπ. και η γνώση προσεγγίζεται δημιουργικά, ελκυστικά και ολιστικά τόσο από εκπαιδευτές όσο και από εκπαιδευόμενους (Αποστόλου κ.ά., 2009).

Ωστόσο, στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι «είναι σαφές ότι τουλάχιστον μέχρι τώρα, η δια ζώσης επικοινωνία εξακολουθεί να διατηρεί τον κύριο ρόλο της δηλαδή να κρατά τους ανθρώπους κοντά» (Παναγιωτίδη, 2011). Πράγματι η διά ζώσης εκπαιδευτική διαδικασία προσφέρει περισσότερες και μεγαλύτερες δυνατότητες αλληλεπίδρασης και διάδρασης μεταξύ εκπαιδευτικών - μαθητών, των μαθητών μεταξύ τους και συνεργασίας των εκπαιδευτικών. Η αλληλεπίδραση αυτή λειτουργεί καταλυτικά στην ανάπτυξη προσωπικής επαφής που είναι εξαιρετικά δύσκολο να αναπτυχθεί στο πλαίσιο της εξΑ εκπαίδευσης (Shattuck, 2014). Ωστόσο, η εκπαιδευτική τεχνολογία έχει επιδείξει την δυναμική της με το να συμπεριλαμβάνει ένα σημαντικό αριθμό ατόμων και απομονωμένων ομάδων που βρίσκονται διασκορπισμένοι σε ένα νέο δυναμικό χώρο. Μπορεί επίσης να τους προσφέρει ισχυρά εργαλεία και κίνητρα συνεργασίας γεγονός που συνεπάγεται την αποδοχή μιας διαφορετικής παιδαγωγικής. Αυτές οι δυνατότητες από μόνες τους αποτελούν την απόδειξη για την ανάγκη μιας νέας μορφής παιδαγωγικής στις ανοιχτές εκπαιδευτικές κοινότητες (Παναγιωτίδη, 2011).  

Υπό το παραπάνω πρίσμα απώτερος στόχος της αξιοποίησης της τεχνογνωσίας στην ΕξΑ εκπαίδευση είναι να προσφέρει λύσεις στις ανάγκες και στα προβλήματα της συμβατικής εκπαίδευσης και οι εκπαιδευτικοί να λειτουργούν αναστοχαστικά, αναφορικά με την καταλληλότητα των διδακτικών πρακτικών και να προσεγγίσζουν τα τεχνολογικά μέσα και τις εφαρμογές παιδαγωγικά και ολιστικά (Ρήγα, Ιωαννίδη  & Περικλειδάκης, 2022). Επίσης, οι εκπαιδευτικοί είναι σημαντικό να διαθέτουν επικοινωνιακές ικανότητες και να επιδεικνύουν υποστηρικτικό χαρακτήρα, κυρίως στα αρχικά επίπεδα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης γιατί διαφορετικά επιφέρουν αρνητικές επιρροές και επιδράσεις στην εξέλιξη της μαθησιακής δράσης των μαθητών (Aggraini, 2021). Τέλος, σε κάθε περίπτωση ένα εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να είναι δημοκρατικό -είτε παρέχεται δια ζώσης είτε παρέχεται ψηφιακά- και οφείλει να προσφέρει υψηλής ποιότητας εκπαίδευση σε όλους και παράλληλα να καλύπτει σφαιρικά τις ανάγκες μιας κοινωνίας με έντονο το στοιχείο της διαφορετικότητας των μελών της, όπως οι σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες (πρβλ. Μπιγιλάκη, 2009).

Βιβλιογραφία

• Aggraini, I. (2021). Students perceptions of online learning english during the covid-19 pandemic, Thesis, University Islam Negeri.
• Elias, T. (2010). Universal instructional design principles for Moodle. The International Review of Research in Open and Distributed Learning, 11(2), 110-124. https://doi.org/10.19173/irrodl.v11i2.869
• Λιοναράκης, Α., Φραγκάκη, Μ. (2009). Στοχαστικο-Κριτικά Μοντέλα Επαγγελματικής Ανάπτυξης και Επιμόρφωσης στην Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση: μια πρόταση με Πολυμορφική Διάσταση. Critical-Reflective Models for Professional Development & Training in Distance e-Learning Education: a proposal with a Polymorphic Dimension. 5^th International Conference in Open & Distance Learning - November 2009, Athens, Greece – PROCEEDINGS, σελ. 228-243.
• Μπιγιλάκη, Ν. (2009). Κοινωνική Ένταξη των Μεταναστών και Ανοικτή εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση στην Ελλάδα. Immigrants’ social integration and Open Distance Education in Greece. 5^th International Conference in Open & Distance Learning - November 2009, Athens, Greece – PROCEEDINGS, σελ. 171-180.
• Σελίμη, Π., Στρούζα, Ε., & Χατζηιωάννου, Ι. (2016). Η εξ αποστάσεως ομαδοσυνεργατική εκπαίδευση στο πλαίσιο ψηφιακών κοινοτήτων μάθησης ως μέσο ενίσχυσης της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες. Ανοικτή Εκπαίδευση: το περιοδικό για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση και την Εκπαιδευτική Τεχνολογία, 12 (2), 103-121. doi:https://doi.org/10.12681/jode.10865 Διαθέσιμο στο: https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/openjournal/article/view/10865.
• Shattuck, K. (2014). Assuring Quality in Online Education: Practices and Processes at the Teaching, Resource, and Program Levels, Stylus Publishing.
• Παναγιωτίδη, Π. (2011). Μετατοπίζοντας την εστίαση από το περιεχόμενο στην παιδαγωγική κατά το σχεδιασμό των ανοιχτών κοινοτήτων μάθησης. Διεθνές Συνέδριο για την Ανοικτή & εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση (ICODL), τ. 6, 2Β, σελ. 1-6. DOI: http://dx.doi.org/10.12681/icodl.654 Διαθέσιμο στο: https://eproceedings.epublishing.ekt.gr/index.php/openedu/article/view/654.
• Ρήγα, Α., Ιωαννίδη, Β. & Περικλειδάκης, Γ. (2022). Σχολική εξ αποστάσεως εκπαίδευση: θεωρητική διερεύνηση του ρόλου της και της απήχησης στους/στις μαθητές/τριες. Στο: Λιοναράκης, Α. (επιμ.), Πρακτικά 11^ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, ICODL 2021 «Η Ανοικτή & εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση της εποχή της Πανδημίας. Εμπειρίες, Προκλήσεις και Προοπτικές» μέρος ΙΙ, τ.9, σσ. 29-36. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Ελληνικό Δίκτυο Ανοικτής & εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. Μέσω διαδικτύου. ΙSBN 978-618-5335-17-5 DOI: http://dx.doi.org/10.12681/icodl.3295 Διαθέσιμο στο:  https://eproceedings.epublishing.ekt.gr/index.php/openedu/article/view/3295