ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Η οικονομική κρίση την περίοδο 2008-2013 αναμφίβολα είχε ένα σημαντικό κόστος τόσο σε οικονομικούς όσο και σε κοινωνικούς όρους. Η ποσοτικοποίηση του κόστους αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα. Όμως αυτό μπορεί να μετρηθεί: α) ως απώλεια στο παραγόμενο εισόδημα και προϊόν, β) ως κόστος από την πιθανή αθέτηση αποπληρωμής των χρεών, τα οποία θα κληθούν να πληρώσουν οι κάτοχοι ομολόγων (κράτη και τράπεζες). Επίσης, μία ολοκληρωμένη εικόνα των επιπτώσεων και του κόστους μίας μεγάλης κρίσης στις μεσοπρόθεσμες αναπτυξιακές δυνατότητες θα μπορούσαμε να αποκτήσουμε, εάν συμπεριλάβουμε τις επιπτώσεις της στη γενικά παρατηρούμενη μείωση της παραγωγικότητας της εργασίας. 

Εάν δεχτούμε ότι η μεγάλη Ευρωπαϊκή ύφεση προκάλεσε απόκλιση από τη μακροχρόνια τάση μεγέθυνσης (Διάγραμμα 1), τότε το μέγεθος του κόστους της ύφεσης (2008-2014) για την EU-27 αποτιμάται σε €1,3 τρις (τιμές έτους βάσης 2012). Για το ίδιο διάστημα το κόστος της ανεργίας (πόσους δηλαδή περισσότερους ανέργους δημιούργησε η κρίση στο ίδιο διάστημα) στις χώρες της ΕΕ-27 εκτιμάται στα 11 εκατομ. άτομα (2.2 εκατομ. το χρόνο). Το ερώτημα βέβαια που δημιουργείται αναφέρεται στην ανάλυση της προέλευσης της ανεργίας αυτής: εάν δηλαδή έχει κυκλικό ή διαρθρωτικό χαρακτήρα.

Διάγραμμα 1. Το κόστος της κρίσης: ΕΕ-27 ΑΕΠ (σε τιμές 2012) και ανεργία υπό το σενάριο «χωρίς κρίση».

_{Πηγή: AMECO database and CEPII Projections.}

_{Σημείωση: Στο σενάριο “Χωρίς κρίση” χρησιμοποιούνται οι εκτιμήσεις του CEPII για το ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής οικονομίας, ενώ η ανεργία εκτιμάται χρησιμοποιώντας το μέσο ρυθμό μείωσης 2,5% της περιόδου 2001-2008.}

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι είναι πιθανόν τα κόστη της κρίσης να επεκταθούν πέραν του 2014, με την έννοια ότι δε θα υπάρξει επιστροφή στη μακροχρόνια τάση, αλλά θα γίνει μόνιμη μετακίνηση της καμπύλης εξέλιξης προς τα κάτω.

Στο επίκεντρο της κρίσης βρέθηκαν κυρίως οι χώρες της περιφέρειας της ζώνης του ευρώ (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιρλανδία). Οι απώλειες στο εισόδημα της Ελλάδας, της Ισπανία και της Πορτογαλίας άγγιξαν σωρευτικά, την περίοδο 2009-2012 τα €100 δις[1].

Η έκθεση των τραπεζικών συστημάτων των χωρών της Ευρωζώνης στο χρέος της περιφέρειας ήταν σημαντική. Η Γαλλία και η Γερμανία έχουν τη μεγαλύτερη έκθεση στο χρέος της Ελλάδας και της Ισπανίας (Διάγραμμα 2). Η αθέτηση αποπληρωμής των χρεών από τις δανειζόμενες χώρες θα έχει άμεσο αντίκτυπο στις πιστώτριες χώρες και στο τραπεζικό τους σύστημα το οποίο θα καταγράψει μεγάλες ζημιές στο ενεργητικό τους.

Διάγραμμα 2. Οι χώρες με τη μεγαλύτερη έκθεση στο χρέος της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας και της Ιρλανδίας (Δεκ. 2009-Σεπ. 2012).

_{Πηγή: BIS.}

Oι μέχρι στιγμής (αρχές του 2013) απώλειες των διεθνών χρηματοπιστωτικών (τραπεζικών και ασφαλιστικών) συστημάτων από την κρίση χρέους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συνδέονται μόνο με την Ελληνική περίπτωση και ανέρχονται σε €105 δις ονομαστικής αξίας περίπου κατά την α΄ φάση του PSI (Μάρτιος 2012) και €21 δις περίπου ονομαστικής αξίας στη β΄ φάση (Δεκέμβριος του 2012) της απομείωσης του χρέους. Στην περίπτωση της Κύπρου (Μάρτιος 2013) οι ιδιωτικές απώλειες προσέγγισαν τα €5.8 δις λόγω του κουρέματος των καταθέσεων.

Σημαντική συμβολή στη διαμόρφωση του κόστους της Μεγάλης Ύφεσης έχουν τα προγράμματα διάσωσης (Πίνακας 1) της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας στο βαθμό που περιλαμβάνουν άμεσες μεταφορές πόρων. Στο βαθμό που απαρτίζονται από δανειακούς πόρους, τότε σημασία έχει: α) το επιτόκιο, η περίοδος χάριτος κλπ. και β) κατά πόσο αυτοί οι δανειακοί πόροι είναι δυνατό να μετατραπούν σε απώλειες.

Πίνακας 2.1 Ύψος των προγραμμάτων οικονομικής βοήθειας των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με βάση την προέλευση των κεφαλαίων (σε δις ευρώ).

_{Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή.}

_{Σημειώσεις: 1. Στο σύνολο της οικονομικής βοήθειας προς την Ιρλανδία περιλαμβάνεται και δάνειο από τα αποθεματικά του εγχώριου ασφαλιστικού συστήματος.}

_{2. Η Εσθονία προχώρησε σε πρόγραμμα εσωτερικής υποτίμησης χωρίς να καταφύγει σε εξωτερική χρηματοδότηση.}

_{3. Στο σύνολο της οικονομικής βοήθειας προς τη Λετονία περιλαμβάνεται δάνειο από τις Σκανδιναβικές χώρες, την Παγκόσμια Τράπεζα και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης.}

_{4. Στο σύνολο της οικονομικής βοήθειας προς την Ρουμανία περιλαμβάνεται δάνειο της Παγκόσμιας Τράπεζας, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης.}

_{5. Στο σύνολο της οικονομικής βοήθειας προς την Ουγγαρία περιλαμβάνεται δάνειο της Παγκόσμιας Τράπεζας.}

Το μόνο μέγεθος το οποίο όμως προς το παρόν μπορεί να μετατραπεί σε απώλειες είναι ένα μέρος του προγράμματος προς την Ελλάδα (Πρόταση του ΔΝΤ για €50 – €60 δις) στο βαθμό που αυτό είναι προς European Officials. Όμως η κίνηση αυτή τοποθετείται στο μέλλον (2014 – 2016).